3.2 Засыз тсікті себептері мен жадайлары, оларды бейтараптандыру шаралары

Сот жне емдеу мекемелеріні тжірибесін зерттеп талдау нтижесінде криминалды засыз тсік жасалуына жадай туызатын басты мн-жайлар мыналар деген орытындыа келдік:

1.Емдеу мекемелеріні ызметін йымдастырудаы кемшіліктер. Криминалды засыз тсік жасатан йелдерді 45,7 пайызы засыз тсік жасату шін алашында емханаа барандыын, біра жктілік мерзімі лкен боланды-тан дрігер стационарлы емдеу мекемесіне жолдама беруден бас тартандыын айтады. Егер осындай жадайларда дрігер засыз тсік жасаудан р бас тартып ана оймай, жкті йелмен тсіндірме жмыстарын жргізіп, засыз тсік жасатудан айнытса, аншама криминалды засыз тсік жасалмай алар еді.

Шетел алымдары йел зіне керек емес нрестені дниеге келмеу шін засыз тсікті леуметтік жне ыты салдарына кз жмушылыпен арап, з денсаулыына келетін зиянды елемей туекелге барады, оларды бл шешімнен айныту ммкін емес дейді. Олай болса, жктіліктен алай да болса арылысы келетін йелдерге р наты жадайда медициналы мекемеде засыз засыз тсік жасау ммкіндігін арастыран жн. Арнайы Инструкцияларда жктілікті 13—28 апталары аралыында засыз тсік жасауа рхсат беруді медициналы жне леуметтік негіздерін комиссия шешімі бойынша кеейту ммкіндіктері кзделген. Дрігерлербл ммкіндіктерді сара пайдаланбайды.

Медицина ызметкерлері засыз тсік жасау жнінде тініш білдірген йелдерді адамгершілік абыройын сыйлауы керек. Жктілікті лкен мерзімдерінде засыз тсік жасатуа рхсат алуа келген йелдермен дрігерлер ялту, намысына тию, тіпті кейде трпайы тілмен зеку мнерінде сйлеседі. Бндай атынастан кейін йелдер (сіресе жастар) ауруханадан безіп кетеді. Ал тыырытан шыар жол біреу-а — астыртын засыз тсік.

2. Криминалды аборгтарды зияндылыы жніндегі гіт-насихат жмыстарын йымдастырудаы кемшіліктер. Криминалды засыз тсікті алдын алу шін жалпы жктілікті засыз доаруды зияндылыы жайлы апаратты тарату жеткіліксіз, наты криминалды засыз тсіктен йелді денсаулыы, атап айтанда репродукгивтік денсаулыы андай зарар шегетіндігі жайлы мліметтерді йелдерді санасына ю керек. Апарат ралдарыны бетінде жарияланатын санитарлы-аартушылы сипаттаы маалаларда засыз засыз тсікті зияндылыы стірт айтылады, рі эмоционалды бояуы ойылтып крсетіледі.

Криминалды засыз тсікті зияндылыы жайлы сз озаанда жалпы засыз тсікті йел денсаулыы шін аншалыты ауіпті екенін айту арты. йткені ресми медицинаны засыз тсікті птамауы босанысы келмейтін йелдерді кездейсо жктіліктен засыз жолмен арылуа итермелеуі ммкін. Сондытан криминалды засыз тсікке арсы гіт-насихат жмыстарын жргізгенде йелдерді назарын засыз засыз тсікті засыз засыз тсікпен салыстырандаы артышылытарына аудару керек.

3. Жктілікті алдын алу ралдары мен тсілдері жайлы апарат тапшылыы, оларды олдану мдениетіні тмен дегейі. азастанды йелдер контрацепция тсілдері мен ралдары жайлы апарата мейлінше аны. Бны халыаралы йымдар да мойындайды. Алайда фертилдік жастаы йелдерді контрацепциядан хабары болуы олар жктілікті алдын алу ралдарын іс жзінде олданады деген сз емес. Трлі мліметтерге араанда, йелдерді 41—59,8 пайызы ана жктіліктен сатанады. Салыстыру шін Отстік-Шыыс Азияда контрацепция ралдарын олданатын йелдерді лес салмаы 69 пайыз.

йелдерді контрацепциядан бас тартуыны уждері сан алуан. Кейбір елдерде йелді дниеге адам келу абілеті оны оам мшесі ретінде тануды басты шарты болып табылады. Сондытан бл елдердегі йелдер фертилдігіне нсан келтіруі ммкін деп азіргі заманы контрацепция ралдарын олданудан жасанады.

Жктілікті алдын алу ралдарыны сирек олданылуын тсіндіретін таы бір жайт — сапалы контрацептивтерді ымбаттыы. Сапасы жоары сенімді контрацептивтерді баасы засыз тсікті баасымен те тсіп жатады. Осыдан келіп отбасы бюджетіне азіргі заманы контрацепция ралдарыны кмегімен жктіліктен сатананнан грі засыз тсік жасатан экономикалы трыдан лдеайда тиімді.

4.Кмелетке жасы толмаандара жынысты трбие беруде кеткен кемшіліктер. Ата-аналар рпатарыны тни денсаулыына ана амор болып оймай, сонымен атар оларды азіргі заман талаптарына сай адамгершілік, жынысты трбие алуын да амтамасыз етуге міндетті. Жынысты трбие баланы балын шаында басталып, биологиялы мліметтермен шектелмеуі керек.

Жасспірімдер арасында кездейсо жктіліктен сатану жолдарын уаыздаумен атар, засыз тсікті ыты мртебесі, оны жасатуды негіздері жайлы апаратты тарату керек. Жас ыздар жкті болып калан жадайда здерін алай стап, кімнен кеес алып, кімнен кмек срауа болатынын білуі керек. Жкті болып алан жас ыздарды жктілігін жасыру шін астыртын засыз тсікшілерді кмегіне жгіну, зіне-зі ол салу фактілеріні алдын алу шін жынысты трбиені соы аспектісі ерекше маызды.

ОРЫТЫНДЫ

Осы зерттелген жмысты орытындылар болса, кіріспеде тадап алынан таырыпты зектілігі негізделіп, курсты жмысты масаты мен міндеттеріне сйкес, зіні дістемелік жне деректік негізі сипатталды.

«Засыз тсік мселесіне тарихи-ыты шолу, засыз тсік тсінігі» деп аталатын бірінші тарауда засыз тсікті ежелгі замандардан бергі тарихына кз жгіртіп, Кеес кіметі тсындаы засыз тсік туралы задара ерекше кіл блінді, шетелдер мен азіргі азастанда засыз тсікті ыты реттелу дегейіне талдау жасалды.

«Засыз тсік тсінігіне» арналан параграфта засыз тсікті ыты жне медициналы ымдарыны ара атынасы арастырылады. ылмысты-ыты дебиет беттерінде засыз тсік «жктілікті засыз доару», «тсік тастату», «рыты жою» деп аныталады. Бл анытамаларды барлыына тн бір кемшілік — олар медициналы засыз тсік пен криминалды засыз тсік ымдарыны арасында айырмашылы жргізуге ммкіндік бермейді.

«Засыз засыз тсік жасау ылмысыны рамына ыты талдау» деп аталатын екінші тарауда ылмысты ы ылымындаы теориялы аидалара сйене отырып, Р К-ні 117-бабында кзделген ылмыс рамыны элементтері жан-жаты сипатталады.

Засыз засыз тсікті хриминологиялы сипаттамасы атты шінші тарауда засыз засыз тсікпен байланысты ылмыстылыты жадайына талдау жасалып, жктіліктен арылу жнінде шешім абылдайтын йелдерді леуметтік трпаты зерттелді, криминалды засыз тсікті латенттігін анытайтын факторларды беті ашылды. Засыз засыз тсікті жасалуына жадай туызатын мн-жайлар арастырылып, оларды бейтараптандыруды наты жолдары сынылады.

ылмыстылы леуметтік былыс боландытан, оны леуметтік сипаттаы себептер туындататыны ркімге аян. Засыз засыз тсікпен крес нтижелі болуы шін е алдымен оны туындататын себептер мен жадайларды бетін ашып, ал содан кейін осы себептер мен жадайларды бейтараптандыруа, азайтуа, ммкіндігінше жоюа баытталан шаралар кешенін жзеге асыру керек. Сондытан шінші тарауды екінші параграфы «Засыз засыз тсікті себептері мен жадайлары, оларды бейтарап-тандыру шаралары» деп аталады.

Жмысты орытындылай келе тмендегідей тжырымдар сынылады:

1.XX асырды екінші жартысынан бастап дние жзіні барлы елдерінде засыз тсік туралы задарды либерализациялау, засыз тсік жасау негіздерін кеейту тенденциясы байалады. Засыз тсік жасату ытары жалпы адам тарыны рамдас блігі ретіне арастырылуы салдарынан соы кезде засыз тсік туралы задарды жеілдетуді негізгі баытын жкті йелді алауы бойынша засыз тсік жасауа рхсат беру рап отыр.

2.Засыз тсікке ата тыйым салу жолымен демографиялы ахуалды жасарту ммкін емес, себебі туу коэффициентідегі згерістер мен засыз тсікті ыты мртебесі арасында тікелей туелділік байланыс жо. Тууды реттеуге баытталан саясатты жзеге асыранда экономикалы шараларды ролін асыра баалаушылы, ал леуметтік-психологиялы сипаттаы факторларды репродуктивтік мінез-лыа серіне тиісті мн бермеушілік ке тараан.

3.Мемлекетті засыз тсікке атынасыны принципиалды негіздері задарда тжырымдалса, оны жзеге асыруды наты жолдары денсаулы сатау саласындаы ведомстволы нормативтік актілерде айындалады. Засыз тсік жасату, ана болу мселесін з бетімен шешу ы йелдерді маызды тарыны бірі боландытан, Р Конституциясыны 4-бабыны талаптарына сай, жктілікті доару операция-сына рхсат алу тртібін реттейтін ведомстволы нормативтік актілер ресми жариялау жолымен алы жртшылы назарына сынылуы керек.

4.ылмысты-ыты маынадаы засыз тсік ымы, бір есептен, медициналы засыз тсік ымынан тар, йткені здігінен болан тсік тастауды амтымайды, ал, екінші жаынан, мезгілі жетпей босануды да амтитын боландытан, медицинадаы засыз тсік ымынан ке. Жктілік ашмына засыз араласумен штасан рекеттерге дрыс баа бере алу шін засыз тсікті медициналы жне ыты тсініктерін сйкестендіру ажет

5.Засыз засыз тсікті негізгі тікелей объектісін анытаанда дниеге келмеген нрестені мірі мен оны рсаында ктеріп жрген йелді денсаулыы мен мірі тріндегі маызды ндылытарды бсекесі ескерілуі керек. Осы ндылытарды ішінде отанды за шыа-рушы жкті йелді мдделерін маыздыра деп тауып, олара ана болу мселесін ез бетімен шешу ын беріп отыр. Сондытан засыз засыз тсікті негізгі тікелей объекгісі — ры емес, жкті йелді денсаулыы.

6.Засыз засыз тсік жасааны шін жауаптылы кздейтін ылмысты-ыты норманы ышамдылыын, длдігін, бірізді олданы-луын амтамасыз ету масатында Р К-ні 117-бабы «Жктілікті засыз засыз доару» деп жазылан.

1.Медициналы шектеулерге арамастан, немесе емдеу мекемесінен тыс жерлерде, немесе санитария талаптарына айшы шарттарда жктілікті засыз доару, егер бл рекеттерді акушер-гинсколог дрігер жасаса;

2.Жктілікті засыз доаруа ы жо адамны жктілікгі засыз доаруы;

З.Брын жктілікті засыз засыз доараны шін сотталан адамны на сондай рекеттерді жасауы;

4.Осы бапты бірінші немесе екінші блімдерінде кзделген рекеттер, егер олар жбірленушіні лімініе келіп соса немесе оны денсаулыына ауыр зиян келтірсе.

7.Засыз тсік жасау негіздері мен оны статистикалы есепке алу тртібі немі былып отыратындытан, засыз тсік жайлы ресми мліметтерге сын кзбен арап, засыз засыз тсікті динамикасын анытаанда оны жоары табии латенттігін ескеру керек.

8. Криминалды засыз тсіктерді алдын алуда леуметтік сипаттаы шараларды тиімділігі те жоары. Емдеу мекемелеріні ызметін дрыс йымдастыру, засыз засыз тсікті зияндылыын насихаттау, жктілікті алдын алу тсілдері мен ралдары жайлы апарат тарату, жасспірімдерге жынысты трбие беруде кеткен олылытарды жою арылы засыз засыз тсікке арсы кресті нтижелілігін арттыруа болады.

ОЛДАНЫЛАН ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1.Уголовный закон: традиции и современность /Личнюсть и социум: современный контекст взаимоотношений. Сб. научных статей аспирантов. - Караганда: Изд-во КарГУ, 1997.

2.Некоторые вопросы законодательной регламентации утоловной отве-тственности за аборты /Уголовный кодекс РК: проблемы и перспекгивы. Сб. научных трудов. - Караганда: КВШ КНБ РК.

3.Шетелдерде аборт мселесін ыты реттеуді азіргі кездегі жадайы /Гуманитарные науки: Сб. научных статей аспирантов. -Караганда, Изд-во КарГУ, 2000.

4.Жбірленушіні келісімі жне криминалды аборт шін ылмысты жауаптылыты кейбір мселелері //араанды университетіні хабаршысы. 2000. Хо 4 (20).

5.Аборт мселесіні леуметтік ырлары «азастан оамын тран-сформациялау контекстіндегі гендер мселелері» халыаралы дгелек стол материалдары. — Алматы: азМемПИ, 2001.

6.Адам тары жне аборт туралы ылмысты зандарды жетілдіру жолдары /азастан Республикасыны мемлекеттік туелсіздігіні 10 жылдыына арналан «Адам ытарыны халыаралы стандарттары жне лтты задарды дамыту мселелері» халыаралы ылыми-практикалы конференция материалдары. - Алматы, 2001.